Haluan Geopolitik Türkiye: Kuasa Baharu dalam Dinamika Asia Barat

Türkiye kini muncul sebagai kuasa serantau yang semakin dominan, mengambil kesempatan daripada vakum kuasa yang wujud akibat kejatuhan pengaruh Amerika Syarikat (AS) di Asia Barat. Dalam landskap geopolitik yang kian berubah, negara ini bukan sahaja mencabar hegemoni tradisional Arab Saudi dan Iran, malah turut memainkan peranan sebagai kuasa fleksibel yang mampu menyesuaikan diri dengan persekitaran global yang bersifat multipolar.

Melalui lensa teori geopolitik seperti Tim Marshall, Prisoners of Geography;, Fareed Zakaria, The Post-American World 2.0; Robert D. Kaplan, The Revenge of Geography; dan Paul Kennedy, The Rise and Fall of the Great Powers, artikel ini meninjau kebangkitan Türkiye serta bagaimana negara-negara Arab bertindak balas terhadap dinamik baharu ini.

‍

Türkiye dan Vakum Kuasa di Asia Barat: Sebuah Keperluan Geografi

Menurut Robert D. Kaplan dalam The Revenge of Geography, kedudukan geografi sesebuah negara menentukan hala tuju geopolitiknya. Türkiye, yang terletak di antara Eropah, Asia, dan Timur Tengah, mempunyai kelebihan strategik untuk menjadi kuasa perantara di rantau ini.

• Kawalan Türkiye ke atas Selat Bosporus dan Dardanelles menjadikan negara ini sebagai penjaga laluan perdagangan penting antara Laut Hitam dan Mediterranean, sepertimana yang pernah dimanfaatkan oleh Empayar Uthmaniyah.
• Jarak Türkiye dengan Caucasus, Asia Tengah, dan dunia Arab memungkinkannya untuk memainkan peranan aktif dalam konflik serantau seperti di Syria, Libya, dan Iraq.

Dalam konteks ini, penglibatan Türkiye di Asia Barat bukan semata-mata bersifat ideologi tetapi lebih kepada suatu keperluan strategik yang tidak dapat dielakkan akibat kedudukannya di persimpangan geopolitik dunia.

Bolehkah Türkiye Mengatasi Pengaruh Arab Saudi dan Iran?

Dalam The Rise and Fall of the Great Powers, Paul Kennedy menekankan bahawa keunggulan sesuatu kuasa ditentukan oleh daya tahan ekonominya. Dari perspektif ini, Türkiye mempunyai kelebihan berbanding Arab Saudi dan Iran kerana:

1. Ekonomi yang lebih pelbagai: Tidak seperti Arab Saudi yang bergantung kepada minyak, Türkiye memiliki asas industri yang lebih kukuh, termasuk dalam sektor ketenteraan, teknologi, dan tenaga.
2. Kelemahan Iran: Walaupun Iran mempunyai rangkaian proksi yang kuat di rantau ini, ia berdepan dengan sekatan ekonomi yang ketat, ketidakstabilan domestik, dan cabaran pembangunan yang membatasi kebolehannya untuk berfungsi sebagai kuasa dominan.

Bagaimanapun, Türkiye tidak semestinya akan menggantikan peranan Saudi dan Iran dalam masa terdekat, tetapi ia sedang membentuk naratif kuasa baharu yang lebih bersifat pragmatik dan berdaya tahan.

‍

Reaksi Negara-Negara Arab: Adakah Mereka Akan Mencabar Türkiye?

Seiring dengan kebangkitan Türkiye, kuasa-kuasa Arab seperti Arab Saudi, Emiriah Arab Bersatu (UAE), dan Mesir juga sedang merangka strategi baharu bagi memastikan mereka kekal relevan dalam geopolitik serantau.

1. Peralihan kepada Kuasa Serantau yang Lebih Autonomi

Dalam The Post-American World 2.0, Fareed Zakaria menjelaskan bahawa apabila hegemoni AS semakin merosot, kuasa-kuasa serantau akan mengambil alih peranan sebagai pelaku utama dalam politik global.

• Arab Saudi dan UAE semakin mendiversifikasikan ekonomi mereka melalui Vision 2030, yang memberi tumpuan kepada sektor bukan minyak, termasuk pelaburan dalam teknologi dan infrastruktur global.
• Mesir pula memanfaatkan Terusan Suez sebagai laluan perdagangan utama, sekali gus mengekalkan pengaruhnya dalam perdagangan global.

Perubahan ini menunjukkan bahawa negara-negara Arab tidak sekadar menjadi pemerhati pasif terhadap kebangkitan Türkiye, tetapi sedang merangka pendekatan tersendiri bagi mengekalkan kedudukan mereka dalam landskap geopolitik baharu.

2. Persaingan Tanpa Konfrontasi Langsung

• Pada awalnya, UAE dan Arab Saudi menentang pengaruh Türkiye di Libya dan Syria, namun diplomasi terkini menunjukkan perubahan strategi ke arah persaingan yang lebih bersifat ekonomi dan diplomatik.
• Negara-negara Arab kini meluaskan jaringan pelaburan dan perdagangan di Afrika, Asia, dan Mediterranean, meniru pendekatan Türkiye dalam memperluaskan pengaruhnya.

Robert Kaplan dalam The Revenge of Geography menegaskan bahawa geografi menentukan keutamaan sesebuah negara. Untuk negara-negara Teluk, keutamaan mereka lebih tertumpu kepada peranan sebagai hab perdagangan dan kewangan global berbanding ekspansi ketenteraan seperti yang dilakukan oleh Türkiye.

Türkiye dan Dunia Pasca-Amerika: Strategi Keseimbangan Kuasa

Türkiye mengambil pendekatan “autonomi strategik”, yang bermaksud ia tidak akan sepenuhnya berpihak kepada AS atau China, sebaliknya menggunakan kedudukannya sebagai kuasa penentu dalam keseimbangan global.

• Hubungan Türkiye dengan AS kekal kompleks, terutamanya dengan isu seperti pembelian sistem pertahanan S-400 dari Rusia dan perbezaan kepentingan di Syria.
• Pada masa yang sama, Türkiye mengukuhkan hubungan ekonomi dengan China, namun berhati-hati dalam isu Uyghur yang boleh menjadi faktor ketegangan dalam hubungan mereka.

Seperti yang dihujahkan oleh Zakaria dalam The Post-American World 2.0, kuasa baru tidak semestinya menggantikan hegemoni lama secara langsung, tetapi lebih kepada mengambil peluang daripada kelemahan mereka. Türkiye melakukan perkara ini dengan mengisi kekosongan yang ditinggalkan oleh AS di Asia Barat tanpa berkonfrontasi secara langsung.

‍

Kesimpulan: Türkiye dan Negara-Negara Arab dalam Tata Dunia Baharu

Melalui sudut pandang teori geopolitik:

• Kaplan menjelaskan bahawa kebangkitan Türkiye adalah suatu keperluan geografi yang tidak dapat dielakkan.
• Kennedy memberikan rangka kerja tentang bagaimana ketahanan ekonomi menentukan kejayaan sesebuah kuasa—dan dalam konteks ini, Türkiye lebih bersedia berbanding Arab Saudi dan Iran.
• Zakaria menegaskan bahawa Türkiye dan negara-negara Arab sedang menyesuaikan diri dengan dunia pasca-hegemoni AS yang bersifat multipolar.
• Marshall mengingatkan bahawa keseimbangan antara blok Barat, Timur, dan Dunia Islam adalah suatu realiti geopolitik yang Türkiye dan negara-negara Arab harus hadapi.

Türkiye tidak akan menggantikan Arab Saudi atau Iran secara mutlak, begitu juga negara-negara Arab tidak akan sekadar tunduk kepada pengaruh Türkiye. Sebaliknya, kedua-dua pihak sedang menyesuaikan strategi mereka untuk mengekalkan kedudukan sebagai kuasa fleksibel dan berdaya saing.

Dalam dunia geopolitik yang semakin kompleks ini, pertarungan utama bukan lagi antara blok kuasa tradisional, tetapi antara negara yang mampu bertahan dan menyesuaikan diri dengan persekitaran global yang berubah. Türkiye dan negara-negara Arab kini berada dalam perlumbaan strategik bagi memastikan mereka kekal sebagai pemain utama dalam susunan dunia baharu ini.

‍